Zero Waste Warriors: refuse, reduce, recycle & reuse

Een eTwinning-project waarin ‘refuse, reduce, recycle en reuse’ centraal staan. Wat betekenen deze woorden en hoe brengen we dit in praktijk?

Ga je aan de slag met dit eTwinning-project? Gebruik onze checklist zodat je geen stappen overslaat. Zo ben je er ook zeker van dat je alle nodige informatie hebt om op het einde van het schooljaar een Nationaal Kwaliteitslabel aan te vragen voor je eTwinning-project.

.

Je vindt dit project en andere projectideeën, samen met nuttige IT-tools om in elk fase van je eTwinning-project te gebruiken, op onze IT-tools-website.

Doelstellingen:

• Bewustzijn vergroten over de impact van afval op het milieu.
• Deelnemers aanmoedigen om actief te werken aan het verminderen van afval door de principes van weigeren, verminderen, hergebruiken en recyclen te volgen.
• Samenwerking en intercultureel begrip tussen scholen en leerlingen bevorderen.

Stappenplan voor het eTwinning-project:

Stap 1: Projectvoorbereiding

• Maak een TwinSpace met je projectpartners en nodig je leerlingen uit. Je vindt een stappenplan en handleiding om een eTwinning-account aan te maken en een TwinSpace te maken op onze website.

• Maak een projectteam bestaande uit docenten van verschillende scholen die willen deelnemen aan het eTwinning-project. Op zoek naar partners? Bekijk hier hoe je partners kan vinden.
• Bepaal de doelgroep (leeftijd en niveau) voor het project. Je partners kunnen met andere leeftijdsgroepen werken, maar zorg ervoor dat dit op voorhand goed besproken is zodat het niet frustrerend wordt bij het maken van de opdrachten.

Maak een duidelijke tijdslijn met activiteiten, verwachtingen en deadlines. Hou rekening met de lesroosters, vakanties, uitstappen, examenperiodes… van alle partners. Wees flexibel, maar hou je aan de afgesproken deadlines om frustraties te vermijden.

Een voorbeeld van een tijdslijn vind je hier:

Stap 2: Projectintroductie: survey over ‘zero waste’ en de ‘4R’s’

Doel: Door deze stapsgewijze benadering kunnen leerlingen een effectieve enquête over zero waste creëren, gegevens verzamelen en analyseren, en hun bevindingen delen met hun partnerscholen. Dit draagt bij aan het begrip van de huidige situatie en dient als basis voor verdere acties binnen het project.

Activiteiten:

• Leerlingen creëren een online enquête over zero waste die wordt gedeeld met deelnemers, scholen, en ouders.
• De enquête verzamelt gegevens over huidige gewoontes met betrekking tot afvalvermindering.
• Resultaten worden geanalyseerd en gedeeld op de TwinSpace.
• Neem deze activiteiten op in je planning. Afhankelijk van je partners, je eigen lesrooster en het onderwijsniveau kan je de werkduur in uren of weken uitdrukken.

1. Voorbereiding (Week 2):
   • Leerlingen denken na over welke vragen ze in hun enquête willen opnemen: vragen zijn over de huidige afvalgewoonten van mensen, hun kennis van de “4R’s” (weigeren, verminderen, hergebruiken, recyclen), en hun bereidheid om duurzamere praktijken aan te nemen.
2. Enquête maken (Week 2-3):
   • Leerlingen maken gebruik van online enquêteplatforms zoals Microsoft/Google Forms of SurveyMonkey om hun enquête te maken. Geef hen indien nodig enkele voorbeeldbeeldvragen.
     • Hoe vaak gooi je huishoudelijk afval weg in de prullenbak?
     • Weet je wat de termen ‘weigeren’, ‘verminderen’, ‘hergebruiken’ en ‘recyclen’ betekenen?
     • Geef aan of je actief probeert afval te verminderen en zo ja, welke stappen onderneem je?
     • Wat denk je dat de grootste uitdagingen zijn bij afvalvermindering?
     • Zou je bereid zijn om vaker herbruikbare producten te gebruiken in plaats van wegwerpproducten?
3. Delen van de enquête (Week 3):
   • Nadat de enquête is opgesteld en getest, delen de leerlingen deze met deelnemers, scholen en ouders. Dit kan via e-mail, Smartschool, social media… gebeuren. Deel die ook zeker in de TwinSpace zodat alle partners steeds aan alle informatie over het project kunnen.
   • Leerlingen moeten duidelijke instructies geven over het invullen van de enquête en benadrukken dat alle antwoorden vertrouwelijk worden behandeld. Hier kan je een les over GDPR en eSafety aan koppelen.
4. Resultaten verzamelen en analyseren (Week 3):
   • Leerlingen moeten de verzamelde enquêtegegevens organiseren en analyseren. Ze kunnen grafieken en diagrammen gebruiken om de resultaten visueel voor te stellen.
   • De analyse moet inzicht geven in de huidige stand van zaken met betrekking tot afvalvermindering en bewustzijn binnen de deelnemende gemeenschappen.
5. Delen van resultaten (Week 3):
   • De leerlingen moeten de resultaten van de enquête delen op de TwinSpace. Ze kunnen dit doen door samenvattende grafieken en belangrijke bevindingen te presenteren.
   • Dit geeft alle partnerlanden inzicht in de standpunten en gewoontes van anderen met betrekking tot afvalvermindering.

3. Zero waste shop bezoeken:

• Leerlingen bezoeken lokale zero waste-winkels in hun regio.
• Ze kopen ingrediënten voor een zero waste recept en documenteren hun ervaringen.
• Schrijf een review over de winkel en maak een instructiehandleiding voor het gekozen product.

Doel: Deze stap helpt leerlingen niet alleen bewust te worden van de beschikbaarheid van zero waste opties in hun gemeenschap, maar ook om de praktische aspecten van zero waste winkelen te begrijpen. Het schrijven van reviews en het maken van instructiehandleidingen stelt hen in staat om hun ervaringen te delen en anderen te inspireren om soortgelijke stappen te zetten naar een duurzamere levensstijl.

Activiteiten:

1. Voorbereiding (Week 4):
   • Leerlingen moeten onderzoek doen naar zero waste-winkels in hun regio. Ze noteren de locaties, openingstijden en beschikbare producten en diensten. In de TwinSpace kunnen ze in het forum al discussiëren over hoeveel en welke zero waste shops er in hun buurt, stad, land zijn…
2. Winkelbezoek (Week 4-5):
   • Leerlingen maken afspraken met de zero waste-winkel om deze te bezoeken. Vraag na of de eigenaar of winkelbediende jullie een rondleiding kan geven. Tijdens het bezoek kunnen de leerlingen ingrediënten selecteren voor een zero waste recept naar keuze. Moedig hen aan om herbruikbare tassen, potten of containers mee te nemen om verpakkingen te vermijden.
3. Documenteren van de shopping ervaring (Week 5):
   • Leerlingen beschrijven hun ervaringen tijdens het winkelbezoek: ze maken notities, nemen foto’s van de winkel en producten, en aantekeningen maken over hun indrukken.
4. Schrijf een review (Week 5):
   • Leerlingen moeten een review van de bezochte zero waste-winkel schrijven op de Facebookpgina en/of Googla pagina van de winkel. Geef een les over online gedrag en beleefdheid: beledigingen, ongepast taalgebruik etc… kunnen zeker niet. Hier zijn enkele punten die ze kunnen behandelen in hun review:
     • De vriendelijkheid en behulpzaamheid van het personeel.
     • Het assortiment van zero waste producten.
     • De prijs en kwaliteit van de producten.
     • De algemene winkelervaring.
5. Maak een instructiehandleiding (Week 5):
   • Leerlingen moeten een instructiehandleiding maken voor het gekozen zero waste product dat ze hebben gekocht. Bijvoorbeeld, als ze ingrediënten hebben gekocht om zelfgemaakte tandpasta te maken, moeten ze stapsgewijze instructies geven over hoe dit te doen.
6. Delen van ervaringen (Week 5):
   • Leerlingen delen hun review van de winkel en de instructiehandleiding voor het product op de TwinSpace. Ze kunnen foto’s toevoegen om de instructies te illustreren.

4. TwinSpace en online meetings:

Doel: Leerlingen delen hun ervaringen, reviews en instructiehandleidingen met betrekking tot zero waste met hun partnerscholen. Het bevordert intercultureel begrip en opent de deur voor discussies en samenwerking op het gebied van afvalvermindering.

Activiteiten:

1. Delen op TwinSpace (Week 6):
   • Leerlingen moeten de reviews van de bezochte zero waste-winkels en de instructiehandleidingen voor zero waste producten delen op de TwinSpace. Zorg ervoor dat ze duidelijke titels en beschrijvingen toevoegen om anderen aan te moedigen hun bijdragen te bekijken.
2. Voorbereiding voor online meetings (Week 6-7):
   • Leerlingen kunnen als schrijftaak de opdracht krijgen om online meetings te plannen met de partners. Dit kan bv als formele communicatie in het leerplan vervat zit.
   • Leerlingen moeten zich voorbereiden op de geplande online meetings door enkele kernpunten die ze willen bespreken tijdens de vergaderingen te bespreken, zoals hun ervaringen, wat ze hebben geleerd en eventuele uitdagingen die ze zijn tegengekomen.
3. Organiseer online meetings (Week 7):
   • Tijdens de vergaderingen krijgen de leerlingen de gelegenheid om hun ervaringen te delen, vragen te stellen en discussies te voeren over afvalvermindering en duurzaamheid. Moedig interculturele uitwisseling aan door te bespreken hoe afvalvermindering in verschillende culturen wordt benaderd.
4. Notulen en verslag (Week 7):
   • Leerlingen maken notulen van de online meetings om de belangrijkste punten en besproken onderwerpen vast te leggen. Deze notulen kunnen worden gedeeld op de TwinSpace, zodat andere leerlingen ze kunnen raadplegen.
5. Reflectie (Week 7):
   • Leerlingen moeten reflecteren op wat ze hebben geleerd tijdens de online meetings en hun persoonlijke groei in begrip van afvalvermindering en duurzaamheid. Dit kan worden gedaan in de vorm van geschreven reflecties op de TwinSpace. Je kan ook Flip inzetten om hen kort hun reflectie te laten vertellen en eventueel te laten reageren op andere leerlingen.

5. Zero waste Challenges

Doel: Leerlingen actief betrekken bij zero waste praktijken door middel van uitdagingen. Hierbij worden ze aangemoedigd om bewuste keuzes te maken die bijdragen aan afvalvermindering en duurzaamheid. Het delen van hun ervaringen op de TwinSpace draagt bij aan het leren van elkaar en het vergroten van bewustzijn.

Activiteiten:

1. Uitdagingen bedenken (Week 8):
   • Leerlingen moeten brainstormen en individueel of in groepen ‘Zero Waste Challenges’ bedenken. Deze uitdagingen moeten gerelateerd zijn aan afvalvermindering en duurzaamheid. Hier zijn enkele voorbeelden:
     • “Een week lang geen single-use plastics gebruiken.”
     • “Koop alleen lokaal geproduceerde producten voor een maand.”
     • “Creëer een upcycling project met materialen die je anders zou weggooien.”
     • “Doe een week lang elke dag een strand- of parkopruiming.”
2. Delen van uitdagingen (Week 9):
   • Leerlingen delen hun bedachte uitdagingen op de TwinSpace, inclusief een korte beschrijving van elke uitdaging en hoe deze bijdraagt aan afvalvermindering en duurzaamheid. Bovendien filmen ze zelf hoe ze de uitdaging aannemen en uitvoeren.
   • Moedig anderen aan om deel te nemen aan de uitdagingen.
3. Uitdagingen aangaan (Week 10):
   • Leerlingen moeten de uitdagingen aangaan die ze hebben bedacht of die door anderen zijn gedeeld. Ze moeten gedurende de week verslag uitbrengen van hun voortgang en ervaringen.
   • Het is belangrijk dat leerlingen eerlijk zijn over de uitdagingen waar ze tegenaan lopen en hoe ze proberen deze te overwinnen.
4. Delen van ervaringen (Week 10):
   • Leerlingen moeten hun ervaringen met het aangaan van de uitdagingen delen op de TwinSpace. Dit kan bestaan uit geschreven reflecties, foto’s van hun inspanningen en eventuele obstakels die ze zijn tegengekomen.

We kregen enkele heel toffe voorbeelden van GO! Handelsschool Aalst! Kijk – en doe – je mee?

Laat je leerlingen zoveel mogelijk in internationale teams samenwerken.

6. Herhaling van de enquête:

• Leerlingen maken een nieuwe enquête met betrekking tot zero waste.
• Vergelijk de resultaten met de eerste enquête om te zien of deelnemers zich meer bewust zijn geworden van hun impact en of ze zich houden aan de “4R’s”.

Doel: Het doel van deze activiteit is om de voortgang en veranderingen in het bewustzijn van deelnemers met betrekking tot afvalvermindering te meten. Door een nieuwe enquête te creëren en de resultaten te vergelijken met die van de eerste enquête, kunnen leerlingen beoordelen of deelnemers zich meer bewust zijn geworden van hun impact en of ze zich houden aan de “4R’s” (weigeren, verminderen, hergebruiken, recyclen).

Activiteiten:

1. Nieuwe enquête maken (Week 11):
   • Leerlingen moeten een nieuwe enquête maken met vergelijkbare vragen als de eerste enquête, zodat ze een eerlijke vergelijking kunnen maken.
   • Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat de vragen gericht zijn op het meten van bewustzijn en gedragsverandering met betrekking tot afvalvermindering.
2. Delen van de nieuwe enquête (Week 11-12):
   • Leerlingen moeten de nieuwe enquête delen met dezelfde deelnemers die de eerste enquête hebben ingevuld, evenals met nieuwe deelnemers indien mogelijk.
   • Moedig deelnemers aan om eerlijk en consistent te antwoorden, net zoals ze dat deden bij de eerste enquête.
3. Resultaten vergelijken (Week 12):
   • Leerlingen moeten de resultaten van de nieuwe enquête analyseren en vergelijken met die van de eerste enquête. Ze kunnen dit doen door grafieken en diagrammen te gebruiken om veranderingen in bewustzijn en gedrag te visualiseren.
   • Bespreek de bevindingen en eventuele trends met betrekking tot afvalvermindering en de “4R’s”.
4. Reflectie en discussie (Week 12):
   • Organiseer online meetings of discussies waarin leerlingen de resultaten kunnen bespreken en reflecteren op wat ze hebben geleerd. Vraag hen om na te denken over wat heeft bijgedragen aan eventuele veranderingen in bewustzijn en gedrag.

7. Evaluatie, reflectie en disseminatie

Doel: We sluiten het project af door de resultaten te presenteren aan partnerscholen, de geleerde lessen te evalueren en te bespreken hoe de opgedane kennis en ervaringen kunnen worden toegepast in de toekomst. Daarnaast is disseminatie, het delen van projectresultaten met een breder publiek, ook belangrijk.

Praktische voorbeelden

1. Voorbereiding op de presentatie:
   • Leerlingen moeten de resultaten van het project voorbereiden, waaronder de enquêteresultaten, ervaringen, foto’s en eventuele andere materialen die tijdens het project zijn verzameld.
2. Online presentatie aan partnerscholen:
   • Organiseer een online vergadering waarin leerlingen van verschillende partnerscholen hun resultaten kunnen presenteren. Leerlingen kunnen deze online vergadering eventueel zelf organiseren.
   • Leerlingen moeten duidelijk en boeiend presenteren, waarbij ze de hoogtepunten van het project benadrukken en de inspanningen van hun team in de schijnwerpers zetten.
3. Discussie en feedback:
   • Na elke presentatie kunnen leerlingen van verschillende scholen in discussie gaan en feedback geven. Dit is een kans om te leren van elkaars ervaringen en ideeën uit te wisselen.
4. Evaluatie van het project:
   • Leerlingen moeten het project grondig evalueren. Dit kan gebeuren door middel van zelfevaluatie, groepsdiscussies en feedback van leraren en partnerscholen.
   • Bespreek wat goed ging en wat beter kan. Identificeer de sterke punten en uitdagingen van het project. Analyseren van de evaluatie is belangrijk, anders leren we niets bij. Zo weten we hoe het in de toekomst anders kan en wat we kunnen behouden.
5. Toekomstige toepassing en actieplan:
   • Leerlingen moeten nadenken over hoe ze de opgedane kennis en ervaringen in de toekomst kunnen toepassen. Ze kunnen een actieplan opstellen voor verdere betrokkenheid bij duurzaamheidsinitiatieven op school en in hun gemeenschap.
6. Disseminatie van resultaten:
   • Leerlingen kunnen bedenken hoe ze de resultaten van het project kunnen delen met een breder publiek. Dit kan onder meer door het maken van een projectverslag, het schrijven van artikelen voor lokale kranten of het presenteren van bevindingen tijdens schoolevenementen.

Geef de leerlingen een eTwinning-certificaat of diploma als beloning voor hun deelname aan het project. Je kan het template gebruiken om aan je kleuters een diploma of aan je leerlingen een certificaat te geven. In Canva kan je dit makkelijk zelf bewerken.

Leerlingen hebben hun eindproducten, zoals de enquêtes en challenges, met hun partnerscholen gedeeld. Je kan deze ook delen binnen en buiten de schoolmuren, met collega’s, ouders, andere eTwinning-partners. Ook wij van eTwinning Vlaanderen willen graag meedoen met een challenge en good practices delen. Je kan je projectresultaten en ervaringen altijd mailen naar eTwinning@epos-vlaanderen.be. Op onze website met IT-tools voor je eTwinning-project vind je heel wat ideeën voor eindproducten die bij je project passen.

Meer tips en tools om te reflecteren en je project te evalueren.

Beperkt voorbeeld van een evaluatie voor de leerlingen en leerkrachten:

8. Reflectie en disseminatie

• Leerkrachten en leerlingen reflecteren op wat ze hebben geleerd en hoe dit hun begrip van Europese talen en culturen heeft verrijkt.
• Ze delen hun projectresultaten en ervaringen via sociale media, schoolwebsites, of andere relevante kanalen.
• Gebruik de feedback en ervaringen om toekomstige taal- en cultuurprojecten te verbeteren en te ontwikkelen.

9. Toekomstige samenwerking

• Verlies goeie partners niet uit het oog! Hou de contactgegevens bij om toekomstige eTwinning-projecten op te starten. Moedig je partners en leerlingen aan om na het project contact te houden met partnerscholen en toekomstige samenwerking te verkennen.

EXTRA TIPS

• Samenwerking met het MOS-team op school om duurzaamheidsinitiatieven op school te bevorderen. Bekijk en implementeer ideeën van de MOS-website.
• Betrek collega’s bij het project door relevante activiteiten in hun lessen op te nemen. Bijvoorbeeld, in de lessen Nederlands kunnen leerlingen contact opnemen met de zero waste winkels voor interviews of het schrijven van artikelen. Hier zijn enkele concrete ideeën en voorbeelden van vakoverschrijdend werken en vakoverschrijdende activiteiten.

1. Wiskunde: bereken de afvalvermindering
   • Leerlingen kunnen berekeningen maken om de hoeveelheid afval te kwantificeren die wordt bespaard door bepaalde zero waste praktijken. Bijvoorbeeld, hoeveel plastic flessen worden bespaard door over te schakelen op herbruikbare waterflessen?
2. Biologie: onderzoek naar biodiversiteit
   • Leerlingen kunnen onderzoek doen naar de impact van afval op lokale ecosystemen en biodiversiteit. Ze kunnen kijken naar hoe afvalvermindering kan bijdragen aan het behoud van flora en fauna.
3. Scheikunde: samenstelling van afval
   • Leerlingen kunnen de chemische samenstelling van veel voorkomende soorten afval onderzoeken en begrijpen hoe ze afbreken of niet-afbreekbaar zijn. Ze kunnen ook onderzoeken hoe recyclingprocessen werken.
4. Geschiedenis: de geschiedenis van afvalbeheer
   • Leerlingen kunnen de geschiedenis van afvalbeheer en de evolutie van verpakkingsmaterialen onderzoeken. Ze kunnen ook historische voorbeelden van duurzame praktijken onderzoeken.
5. Talen: schrijf duurzaamheidsrapporten en artikelen
   • Leerlingen kunnen rapporten schrijven over duurzaamheidsaspecten van het project en deze in hun moedertaal vertalen. Ze kunnen ook artikelen schrijven voor schoolkranten of blogs over hun ervaringen.
   • Leerlingen maken afspraken via telefoon of mail om de zero waste winkels te bezoeken.
6. Aardrijkskunde: milieueffectbeoordelingen
   • Leerlingen kunnen milieueffectbeoordelingen uitvoeren voor lokale zero waste initiatieven. Ze kunnen de ecologische voetafdruk en de milieu-impact van verschillende praktijken analyseren.
7. Kunst: upcycling en creatieve projecten
   • Leerlingen kunnen kunstprojecten uitvoeren met gerecyclede materialen of upcyclingprojecten bedenken waarbij ze afgedankte items omzetten in nieuwe, nuttige voorwerpen.
8. Muziek en drama: bewustwordingsevenementen
   • Leerlingen kunnen muzikale optredens of toneelstukken organiseren om bewustwording over afvalvermindering en duurzaamheid te bevorderen. Dit kan bijvoorbeeld een duurzaamheidsbewustwordingsdag op school omvatten.
9. Maatschappijleer: duurzame beleidsanalyse
   • Leerlingen kunnen duurzaamheidsbeleid en -initiatieven analyseren op lokaal, nationaal of internationaal niveau. Ze kunnen ook debatten voeren over milieu-ethiek en -beleid.
10. Lichamelijke opvoeding: duurzame sportevenementen
    • Leerlingen kunnen duurzame sportevenementen organiseren, zoals fietsraces of opruimacties in de natuur, om te benadrukken hoe een gezonde levensstijl kan worden gecombineerd met duurzaamheid.

• Activiteiten die misschien eerder gericht zijn op een jonger publiek of voor de lagere school kunnen gebruikt worden:

1. Zero Waste School Lunch Challenge:
   • Leerlingen kunnen worden aangemoedigd om zero waste lunches te maken. Ze kunnen leren hoe ze herbruikbare lunchcontainers, drinkbekers en bestek kunnen gebruiken in plaats van wegwerpplastic. Ze kunnen foto’s maken van hun zero waste lunches en deze delen op een speciaal prikbord in de school.
2. Opruimacties:
   • Organiseer gemeenschappelijke opruimacties in de schoolomgeving of lokale parken. Leerlingen kunnen afval inzamelen en sorteren, waarbij ze leren over het belang van zwerfvuilpreventie en recyclen.
3. Upcycling kunstworkshops:
   • Leerlingen kunnen deelnemen aan kunstworkshops waarbij ze leren hoe ze afgedankte materialen kunnen omzetten in kunstwerken. Dit kan het maken van kunst van gerecyclede materialen of zelfs het decoreren van herbruikbare boodschappentassen omvatten.
4. Composteerproject:
   • Leerlingen kunnen een eenvoudig composteerproject starten op school. Ze kunnen leren hoe ze organisch afval kunnen scheiden en composteren, en kunnen betrokken worden bij het onderhouden van de composthoop of -bak.
5. Zero Waste Garden:
   • Als de school een tuin heeft, kunnen leerlingen betrokken worden bij het planten van groenten en kruiden. Ze kunnen leren over duurzame landbouwpraktijken en hoe ze voedselverspilling kunnen verminderen door te oogsten wat ze nodig hebben.
6. Educatieve workshops:
   • Organiseer interactieve workshops waarbij leerlingen leren over de ‘4R’s’ (refuse, reduce, reuse, recycle) en hoe ze deze principes kunnen toepassen in hun dagelijkse leven.
7. Zero waste kunsttentoonstelling:
   • Leerlingen kunnen kunstwerken maken die het concept van zero waste weerspiegelen en deze tentoonstellen op school. Dit kan bewustwording creëren onder medeleerlingen en ouders.
8. Afvalvrije competities:
   • Leerlingen kunnen deelnemen aan competities waarbij ze worden uitgedaagd om gedurende een bepaalde periode zo min mogelijk afval te produceren. Dit kan worden bijgehouden en beloond met kleine prijzen.
9. Natuurwandelingen en natuurbescherming:
   • Leerlingen kunnen natuurexcursies maken om het belang van het behoud van de natuurlijke omgeving te begrijpen. Ze kunnen ook betrokken worden bij het opruimen van natuurgebieden.
10. Zero Waste Pledge:
    • Leerlingen kunnen een ‘zero waste belofte’ afleggen, waarbij ze beloven zich in te zetten voor afvalvermindering en duurzaamheid in hun dagelijks leven. Dit kan worden vastgelegd en opgehangen in de school als een herinnering aan hun inzet.

• Ben je van plan om een eTwinning-project op te starten? Bekijk dan onze checklist met links naar nuttige info en tools. Je kan ook de checklist in een Word-document vinden zodat je zelf kan afvinken welke stappen je al genomen hebt. Zo ben je er ook zeker van dat je op het einde van volgend schooljaar een Nationaal Kwaliteitslabel kan aanvragen.